کولتیواتور

یک نمونه از کولتیواتور (شکل 1)

کولیتواتور یکی از ماشین آلات یا ادوات پرکاربرد یا به تعبیری همه کاره در کشاورزی می باشد. هم برای خاکورزی و شخم سطحی زمین و سله شکنی و هم برای وجین در محصولات ردیفی استفاده می شود. اجزای اصلی و قطعات کولتیواتور تشکیل شده از شاسی، پایه و سوک یا تیغه. یک سری تنظیمات از قبیل تراز بودن، زاویه تیغه و سرعت پیشروی دارد که می توان با رعایت آنها کارایی آن را بسیار بالا برد. یک مسأله مهم در کولتیواتورها انواع تیغه ها یا سوک های آن می باشد. به طور کلی سوک های پنجه غازی برای عملیات با عمق کم و مبارزه با علف هرز کاربرد دارد و نوع بیلچه ای برای عمق بیشتر و سله شکنی کاربرد دارد. توضیحات و جزئیات بیشتر در ادامه مقاله آمده است و کشاورزان می توانند در راستای آموزش و راهنمای کولتیواتور، بهره های خوبی ببرند. عکس کولتیواتور در زیر آمده است.

کولتیواتور های مزرعه یا کولتیواتورهای شاخه ای، ویژگی های گاوآهن چیزل را دارد، اما در ابعاد ساختاری و کاری کوچکتر.

کولیتواتور ها در زیر مجموعه ادوات و تجهیزات کشاورزی و باغبانی دسته بندی میشوند.

در حقیقت کلتیواتور را می توان نسل اولیه گاوآهن چیزل و زیرشکن دانست. موارد کاربرد آن عبارتند از:

• نرم کردن خاک در زمین های شخم خورده قبلی و آماده سازی بستر بذر در عمق نسبتا زیاد بخصوص در زمینهایی که برای کاشت گیاهان زراعی غده ای مانند چغندر قند، سیب زمینی در نظر گرفته شده اند.
• کنترل علف های هرز
• از جا کندن بقایای کشت قبلی بخصوص غلات و ایجاد مالچ سطحی
• خاکورزی در زمین های آیش
• احیای مراتع و علفزارها
• تهویه هوا و ایجاد سطحی که برای جذب رطوبت بیشتر آماده و نسبت به فرسایش آبی و بادی مقاوم باشد.

طراحی، ساختار کلی و کارکرد کولتیواتور به گاوآهن چیزل شباهت دارد. هر دو دستگاه می توانند در خاک سخت نفوذ کرده و کلوخه ها را خرد کنند. اجزای کولیتواتور عبارتند از شاسی، پایه و سوک یا تیغه آن. پایه ها روی دو ردیف جلو و عقب، به صورت زیگزالی به شاسی وصل می شوند تا همپوشانی کمتری روی کار همدیگر داشته باشند و همچنین بقایای گیاهی راحت بین شاخه ها عبور کند. البته باید گفته شود که در اصطلاح عامه کشاورزان، هم به تیلر و هم به روتیواتور، بعضا کولتیواتور یا تیلر کولتیواتور گفته می شود. دقت شود که منظور این مقاله کولتیواتور کشاورزی یا کولتیواتور شاخه ای است که به تراکتور بسته می شود می باشد و انواع تیلر یا تیلر کولتیواتور که به صورت دستی یا خودرو حرکت می کنند و همچنین روتیواتورها در مقاله ای دیگر بحث خواهد شد.

انواع شاخه ها در کولتیواتور شاخه ای

انواع مختلفی دارند که عبارتند از شاخه با ضامن فنری، که بر خورد با مانع بر فشار فنر غلبه می کند و پس از عبور از مانع به صورت اتوماتیک به جای خود برمیگردد

کولتیواتور با ضامن فنری سمت راست و کولتیواتور با ضامن اصطکاکی و تیغه فنردار سمت چپ (شکل 2)

دو مدل دیگر هم از انواع شاخه ها هستند که به صورت ضامن اصطکاکی و تیغه فنردار هستند که برای موانع کوچک در زمین کاربرد دارد (شکل 3). البته در بازار هم اسامی دیگر و انواع کولتیواتور با ضامن فنری سمت راست و کولتیواتور با ضامن اصطکاکی و تیغه فنردار سمت چپ دیگری از کولتیواتور وجود دارد. مثل کولتیواتور کویلی، کولتیواتور پایه پلوسی، کولتیواتور پایه ثابت و … .

تنظیمات کولتیواتور شاخه ای

به منظور انجام عملیات دقیق کنترل علف های هرز ا این نوع کولتیواتورها و جهت کاهش آسیب به گیاه اصلی انجام تنظیمات زیر روی کولتیواتور ضروری است.

تراز طولی و عرضی

برای اجرای صحیح عملیات، دستگاه باید در جهت طولی و عرضی تراز شود. تراز عرضی پنجه های سوار شونده به وسیله بازوی رابط سمت راست و تراز طولی به وسیله بازوی وسط انجام می شود. این کار در حد دقت چشم صورت می گیرد. به طوری که کاربر با نشستن در پشت و کنار کولتیواتور و قرار گرفتن دستگاه در یک زمین مسطح این کار را انجام می دهد.

تنظیم عمق کار

عمق کار کولتیواتورهای شاخه ای سوار شونده با بازوها و اهرم های هیدرولیک تراکتور انجام می شود. اگر نوع سوارشونده چرخ هم داشت، این چرخ برای تثبیت عمق استفاده می شود تا اگر در یک مزرعه در مناطق مختلف خاک نرم تر شود، عمق کاری بیشتر نشود. اگر کولتیواتور کششی هم بود از چرخ برای کنترل عمق استفاده می شود.

تنظیم فاصله شاخه ها

شاخه ها باید طوری روی شاسی سوار شوند که همخوانی مناسبی با جوی و پشته های محصول داشته باشند. بنابراین بوسیله شل کردن پیچ و مهره شاخه ها بر روی شاسی، نوک تیغه های آنها باید به طور دقیق در وسط جوی ایجاد شده قرار بگیرد.

تنظیم زاویه نفوذ تیغه

تأثیر زاویه نفوذ تیغه بر عمق کار کولتیواتور. (شکل3)

این تنظیم بیشتر در مورد کولتیواتور شاخه ای با تیغه پنجه غازی کاربرد دارد. در این تنظیم باید نوک تیغه کمی به سمت پایین متمایل باشد. شکل 3 طرز صحیح قرار گرفتن تیغه را نشان می دهد.

سرعت پیشروی

سرعت پیشروی از جمله مواردی است که هم روی مساحت طی شده در طی روز اثر گذاشته و هم در خسارت رساندن به گیاه حائز اهمیت است. سرعت های کم موجب کاهش مساحت کار شده و سرعت های زیاد موجب بروز خسارت یا صدمه زدن به بوته های محصول خواهد شد. با توجه به تحقیقات به عمل آمده سرعت حدود 7 تا 8 کیلومتر در ساعت برای کار با کولتیواتور پنجه ای مناسب است.

برای تنظیم سرعت پیشروی مطلوب، راننده باید سعی کند این سرعت را ثابت نگه دارد. برای این منظور استفاده از دنده مناسب و استفاده از گاز دستی در هنگام انجام عملیات توصیه می شود. تنظیم دنده مناسب به منظور دستیابی به سرعت مطلوب، باید قبل از انجام عملیات، در حاشیه مزرعه صورت گیرد.

انواع سوک کولتیواتور

سوک کولتیواتور که پنجه کولتیواتور یا تیغه کولتیواتور هم نامیده می شود. به طور کلی سوک­های کولتیواتور به دو دسته تقسیم میشود؛

دسته اول؛ پنجه غازی­ها ( که واقعا شبیه پنجه­های غاز هستند )

دسته دوم؛ بیلچه­ای ( کمی شبیه بیلچه­های مرسوم)

پنجه غازی بیشتر برای کار در عمق کم و قطع­کردن علف­های هرز استفاده میشود و نوع بیلچه­ای برای کار در عمق زیاد و دفن و ریشه­کن کردن علف­های هرز استفاده میشود. پنجه غازی برای مالچ پاشی و پخش علف هرز و پوشش دادن سطح زمین کاربرد دارد. منظور از مالچ، پخش بقایا و خاشاک به روی سطح می باشد جهت کاهش فرسایش. یک از تفاوت­های عمق کم و زیاد بستگی به ریشه علف هرز دارد که در چه عمقی باشد. به طور خاص علف هرز عمیق با بیلچه­ای و علف هرز سطحی با پنجه غازی وجین میشود. نوع بیلچه­ای به دلیل عمق بیشتر علاوه بر وجین، سله­شکنی بهتری داره و خاک را روی علف­های هرز ریخته و سطح منظم­تری به جای میگذارد و در نتیجه عبور آب برای آبیاری پس از وجین راحت­تر می باشد. اما از نوع پنجه غازی، کشیدنش سخت تر هست و از تراکتور انرژی بیشتری می گیرد.

در ادامه ویژگی ها و کاربرد هر نوع از سوک های کولتیواتور به تفکیک و با جزئیات آورده شده است. هر یک از این سوک ها یا تیغه ها ممکن است به عینه در بازار موجود نباشد، ولی کشاورزان محترم می توانند ویژگی سوک های موجود یا تولید شده را که در دسترس دارند با این ویژگی ها مقایسه کنند و متوجه شوند که نوع تیغه در دسترسشان چه کارایی و کاربردی دارد. این مطلب برای همه انواع سوک های پنجه غازی، بیلچه ای و  … صدق می کند. ذکر این نکته هم لازم است که بیشتر با رویکرد وجین کنی بررسی شده اند.

پنجه غازی

پنجه غازی های شکل زیر هر کدام از نظر ارتفاع تاج، زاویه باله، عرض تاج و پیچش تنه با هم فرق دارند، که متناسب با تفاوت در همین ویژگی ها کارایی متفاوتی پیدا می کنند. ویژگی و کاربرد هر کدام از پنجه غازی های شکل زیر، در ادامه آمده است.

انواع تیغه های پنجه غازی را نشان می دهد. (شکل4)

انواع سوک­های پنجه­غازی عبارتند از

Universal

یا پنجه­غازی کامل که عکسش هم پایین دیده میشود؛ این پنجه­غازی با تاج کوتاه و زاویه بالایی که دارد برای وجین با سرعت بالا مناسب و خیلی سریع از بین خاک عبور می­کند. این یونیورسال حالت جهانی دارد و کاملا عمومی است یعنی در همه خاک ها و محصولات و حالت های مختلف علف هرز کارایی خودش را دارد. در همه خاک­های ایران کاربرد دارد.

نشان دادن محل زاویه باله و تاج در سوک پنجه غازی. (شکل5)

Peanut

یا پنجه غازی پینات (پینات به معنی بادم زمینی است): این نوع پنجه­غازی جدا از اینکه در سرعت زیاد کارایی خوبی دارد، خاک را هم خیلی کم تکان میدهد. این مزیت را دارد که به ریشه گیاهچه ها صدمه کمتری میزند. چون وقتی در سرعت بالا خاک را زیاد تکان بدهد ممکن است گیاهچه­ها را از ریشه دربیاورد. این نوع پنجه غازی در سایزهای 6 تا 20 اینچی وجود دارد. این پنجه غازی مخصوص در مزارع بادام زمینی کاربرد دارد. مثل شمال ایران و گرگان.

Mixed-land

یا پنجه غازی برای زمین­های مخلوط، با تاج پهن و بلندی که دارد و همینطور زاویه باله زیاد آن، خیلی خوب خاک و سطح را پوشش می­دهد. این برعکس مورد قبلی در مزارعی که گیاه هدف رشد و قوت خوبی داشته و سله شکنی و شکستن لایه سطحی خاک اهمیت دارد، مفید می باشد. سطح را پوشش میدهد به این معنی هست که با تاج پهن و زاویه باله زیادی که دارد، هر تیغه سطح بیشتری از خاک را پوشش داده و وجین یا سله­شکنی میکند. زمین مخلوط در اینجا اشتباه بوده و بلکه mix به معنی اختلاط خاک با بقایای گیاهی و خاشاک زیاد است. عمل مالچ کشی و پخش بقایا روی سطح را به خوبی انجام میدهد.

Blackland

یا پنجه­غازی سنگین­کار، با افزایش تاج مناسب زمین هایی است که حرکت در بین خاک سخت می باشد. برای خاک های سیاه (BLACKLAND) یعنی خاک های هوموسی (مثلا مناطق جنگلی) و در مناطق مرطوب کاربرد دارد. در مناطقی که خاک دارای رطوبت بالا و چسبنده می باشد به راحتی تمیز میشود و عبور میکند بدون اینکه خاک یا گل زیاد به آن بچسبد. این حالت دراز دارد و تاجش بلند تر از بقیه و زاویه اش هم کمتر است تا راحت از بین خاک گلی عبور کند.

General purpose

یا پنجه غازی با اهداف کلی نوع دیگه ای از پنجه­غازی هاست که با پیچش کمی که باله­ها دارند عبور خاک از روی پنجه­غازی رو راحت­تر میکند. اگر ساده بیان بشود بدین معنی هست که خاک رو جمع نمیکند و خاک راحت از روی سوک رد میشود. این حالت عمومی دارد بیشتر از جهت اینکه اهداف سله شکنی و حذف علف هرز و یا اهداف دیگر را توامان انجام میدهد و برای همه اهداف مفیدست.

Triangular

آخرین نوع پنجه­غازی مثلثی هست که برای پشته­سازی بستر پنبه و تمیز کردن جوی­ها در دیگر محصولات استفاده میشود. چون پنبه روی پشته کشت میشود، این پنجه غازی هم جوی کنار پشته را تمیز میکند و هم جوی ها رو که در اثر آبیاری تا حدی پر شدند را دوباره احیاء میکند.

به طور کلی می توان گفت هر چه عرض تاج کمتر شود برای سرعت های بیشتر کارایی دارد و خاک را کمتر تکان می دهد. در مقابل هر چه عرض تاج بیشتر شود بیشتر برای کار در خاک های سنگین تر و چسبنده و پخش بقایا مناسب تر می باشد. همینطور هر چه زاویه باله بیشتر باشد برای کار در سرعت کمتر و خاک هاس سخت تر و چسبنده تر و ترکیبی مناسب تر است.

در ادامه در مورد انواع سوک­های بیلچه­ای صحبت می­کنیم؛

تیغه­ها یا سوک­های بیلچه­ای

سوک­های بیلچه­ای سه نوع خاص دارند که عبارتند از؛

Spear-point

یا سرنیزه­ای که برای قطع علف­های هرز در مزارعی که محصول تازه رشد کرده و خیلی کوچیک مناسب است و دلیلش هم آن است که نوک تیزی دارد و با کمترین حرکت دادن خاک میتواند علف هرز را ببرد.

Double point

یا بیلچه­ای دوسر که بسیار برای وجین عمیق کاربردی هستند. و همین طور مشخص است که از دو سرش میشود استفاده کرد.

Reversible oval

یا دو طرفه بیضی که برای ایجاد شیار تو زمین مناسب است. چون تو عمق بیشتری کار میکند، بهتر شیار ایجاد میکند و قد بیضی شکلی که دارد مقاومت آن را بیشتر میکند.

انواع تیغه های بیلچه ای در شکل نشان داده شده است. (شکل6)

تیغه­های با کاربرد مشترک

در کنار این مطالب، یک نوع خاص از تیغه­ها پنجه­غازی و بیلچه مطابق شکل هست که کار مشترکی انجام میدهند و با شکستن سله­ها و ایجاد یک سطح زبر و خشن بذر میتواند بهتر جوانه بزند و آب هم بهتر جذب کند. و همچنین با شکاف­دادن خاک باعث میشود رطوبت بهتر جذب شود و خطر فرسایش را کمتر کند. در کنار همه این کارها برای ایجاد جوی و احیاء جویچه­ها و یا تمیز کردن جوی هم استفاده میشود. 

تیغه های با کاربرد مشترک را در شکل می توان دید. (شکل7)

تیغه­های برای محصولات خاص

یک سری سوک­های خاص هم وجود دارد که برای علف­های هرز چغندر، لوبیا و سبزیجات استفاده میشود. به این ترتیب که

Duckfood sweep

یا پنجه­غازی اردکی که علف­های هرز را قطع کرده بدون اینکه از خودش پشته یا پستی- بلندی به جای بگذارد.

Irrigation shovel

یا بیلچه­ای آبیاری که یک کار جالب هست و بین بوته­های نازک یه جوی ریز ایجاد میکند تا آبیاری بشوند بدون اینکه جوانه­های کوچک رو دفن کنند. البته شبیه به شیاربازکن یا فاروئر موجود در ایران هم می باشد که آن هم جوی های آبیاری را ایجاد می کند.

Spear-point shank

که ترکیبی از سرنیزه­ای و سوک هست که برای برش و نفوذ عمیق در خاک سفت و سخت بسیار مناسب است و سوک میتواند بالا یا پایین سرنیزه نصب می شود.

انواع سوک ها یا تیغه های کولتیواتور برای محصولات خاص نشان داده شده است.(شکل8)

قیمت کولتیواتور

قیمت کولتیواتور، با توجه به نوساناتی که در بازار است، به صورت قطعی مشخص نیست. اما تیم متخصص بنوان این اطمینان خاطر را به کشاورزان می دهد که از لحاظ قیمت یا لیست قیمت انواع کلتیواتور و کیفیت،  بهترین ها را در اختیار آنها قرار دهد.