سوک گاوآهن

یک نمونه از سوک یا تیغه گاوآهن را مشاهده می کنید

گاوآهن یکی از پرکاربردترین ادوات کشاورزی محسوب می شود که برای شخم زدن زمین و خاکورزی اولیه استفاده می شود. یکی از مهم ترین قطعات یدکی گاوآهن سوک یا تیغه می باشد. سوک ها چون خاک را می شکافند و برش می دهند و وظیفه اصلی نفوذ به داخل خاک را دارند، در معرض سایش شدیدی هستند. از همین روی، یکی از مهمترین مولفه های انتخاب یک سوک یا تیغه خوب گاوآهن، جنس آن می باشد. جنس سوک گاوآهن باید از فولاد ضد سایش با سختی بالا ساخته شده باشد البته شرایط کاری تیغه به نحوی است که هم باید مقداری نرمی فولاد را داشته باشد تا شکننده نباشد و هم از طرفی باید به اندازه کافی سخت باشد تا در خاک نفوذ کند و ساییده نشود. به همین دلیل تولید یک سوک گاوآهن با کیفیت، کار سختی می باشد. یک سری زوایا هم در سوک گاوآهن وجود دارد که برای عملکرد مطلوب آن حائز اهمیت است. از یک دیدگاه می توان سوک ها را به دو دسته قابل تعویض و یکبار مصرف تقسیم بندی کرد. در سوک های گاوآهن قابل تعویض، نوک آن در طرح های متفاوتی می باشد که قابل تعویض هم می باشد. در نوع یکبار مصرف هم که نوع متداول بازار را تشکیل می دهد، خود سوک پس از ساییده شدن، تعویض می شود که در طرح های متفاوتی تقسیم شده که در ادامه می آید.\

تیغه یا سوک یک وظیفه بسیار مهم در گاوآهن دارد. این سوک گاوآهن است که خاک را می شکافد و درون خاک نفوذ می کند و تا حدی خاک را بر میگرداند. از این روی ویژگی های آن بسیار حائز اهمیت است. تیغه ها، به شکلها و اندازه های متفاوت و متناسب با شرایط مختلف کار، طراحی شده اند. شکل سوک گاوآهن به شکل بدنه ( مجموعه تیغه و صفحه برگردان ) بستگی دارد. به نحوی که با صفحه برگردان به صورت قطعه واحدی در می آید. از این رو در تیغه های مختلف مشخصاتی چون زاویه و شکل نوک سوک، ابعاد تیغه، شکل لبه برنده و بال تیغه و انحنای خفیف سطح رویی آن تابع شکل کلی بدنه و مورد کاربردی است که برای آن در نظر گرفته شده است.

با این حال در ساخت سوک گاوآهن، قابلیت تطبیق آنها با انواع مختلف خیش­ها مد نظر قرار می گیرد. انتخاب جنس مناسب برای تیغه به دلیل وظیفه سنگین و شرایط خاص محیط فعالیت تیغه از اهمیت خاصی برخوردار است. سوک باید به ضربه و به سایش مقاوم باشد. ضربه نسبت به برخورد با اجسام سخت در خاک و سایش نسبت به خود خاک تعریف می شود. چون که خاک یکی از ساینده ترین مواد طبیعت است. این دو صفت در هیچ آلیاژی از آهن و کربن جمع پذیر نیست؛ چرا که مقاومت به ضربه نرمی فولاد را و مقاومت به سایش، سختی آن را طلب می کند. از این رو برای ساخت سوک نوعی از فولاد توصیه می شود که هم به سایش و هم به ضربه مقاومت نسبی داشته باشد. درصد کربن و عناصر دیگر، میزان سختی و حداقل استحکام در مقابل ضربه در چنین فولادی چنان است که ضمن تأمین نیازهای مورد بحث در صورت لزوم فولاد با آهنگری یا جوشکاری قابل تعمیر و ترمیم باشد.

به صورت خاص دو نوع سوک گاوآهن در بازار موجود می باشد که عبارتست از سوک رومانی و سوک فرگوسن که به اصطلاح برای خیش های رومانی و فرگوسن کاربرد دارند. این دو نوع سوک تفاوت زیادی با هم ندارند.

انواع سوک گاوآهن

انواعی از سوک های گاوآهن در منابع علمی وجود دارد. که تعدادی از آنها هم در بازار وجود دارد. البته باید در نهایت تطبیق داده شود که هر یک از تیغه های موجود در بازار به کدام یک از تیغه های منابع علمی مشابهت دارد. به طور کلی سوک های  گاوآهن در دو گروه ساده یا یکبار مصرف و نوع هایی که نوک سوک قابل تعویض می باشد تقسیم بندی می شود.

سوک های قابل تعویض

در ساخت سوک گاوآهن، قابلیت تطبیق آنها با انواع مختلف خیش­ها مد نظر قرار می گیرد. از نظر شکل کلی سوک، انواع ساده (ذوزنقه ای شکل، نوک منقاری، گوشه دار و دیلم دار قابل تمایز هستند. این سوک ها معمولا دارای نوک های مختلف و در طرح های متنوعی هستند که قابل تعویض هم می باشند. انواع و اقسام سوک ها یا سوک های در شکل زیر مشاهده می شوند و که توضیحات آنها هم در ادامه آمده است.

انواع سوک های گاوآهن قابل تعویض را در شکل مشاهده می کنید

سوک نوک منقاری

در سوک نوک منقاری لبه برنده سوک به دلیل کشیده شدن نوک سوک به جلو و پایین قوسی است. امتیاز سوک های نوک منقاری در این است که خاک را بهتر می شکافند، به گاوآهن اتکاء بیشتری می دهند، دیرتر فرسوده می شوند و در مقایسه با سوک ساده به دلیل داشتن نوک سمبه مانند، در مقابل موانع احتمالی حساسیت کمتری دارند.

سوک گوشه دار

در محل پیشانی (لبه جلویی) و در مجاورت دیوار شیار دارای یک قطعه اضافی مثلثی به نام گوشه است که با خمش یا جوشکاری ایجاد شده است. زاویه بین این قطعه و سطح پشتی تیغه از 90 درجه کمتر است. با وجود این قطعه، نه تنها پیشانی، که نوک تیغه نیز در مقابل آسیب های احتمالی ناشی از برخورد با موانع در امان است. در ضمن در تعمیر و ترمیم تیغه، این تیغه در حکم یک قطعه ذخیره نیز هست. تیغه های گوشه دار، همیشه با نوک منقاری ساخته می شوند و این دو ویژگی همراه با هم علاوه بر ایجاد استحکام، مقاومت در برابر فرسایش را نیز بسیار افزایش می دهد.

سوک دیلم دار

برای زمین های بسیار سخت و سنگین و همچنین زمین های سنگ دار طراحی شده است. در مقایسه با تیغه های نوک منقاری، در این سوک های قطعه ای دیلم مانند جای منقار را گرفته است. دیلم در طول های متغیر، به شکل ثابت یا قابل تنظیم و اغلب دو سر ساخته می شود. با توجه به طول نسبتا زیاد و قابلیت ترمیم مکرر دیلم، استفاده از این سوک ها در خاک های ساینده از نظر اقتصادی بسیار با صرفه است.

سوک های ساده یا یکبار مصرف

سوک های ساده یا یکبار مصرف همین سوک های معمول در بازار هستند و نوع خاصی و ویژه ای محسوب نمی شوند. از این جهت که در خاک ساییده می شود و از حجم و طولش کاسته می شود، سوک های ساده و یکبار مصرف گفته می شود. یعنی در این نوع بعد از سایش خود سوک عوض می شود اما در نوع قابل تعویض که قبلا توضیح داده شد، نوک آن که در معرض بیشترین سایش است تعویض می شود و نیازی به تعویض کل سوک نیست.

انواع سوک های یکبار مصرف در شکل نشان داده شده است. موارد A تا F که در شکل مشاهده میکنید، به ترتیب توضیح داده شده است.

انواع سوک های یکبار مصرف برای گاوآهن نشان داده شده است.

A. سوک با برش کامل

که تمام عرض خیش یا صفحه برگردان را می گیرد. برای استفاده در سرعت زیاد و خیش های شکافدار ساخته می شوند و در هنگام شخم در زمین های پر از ریشه با اطمینان و به طور کامل عمل برش را انجام می دهد.

B. سوک های با برش باریک

این سوک ها بهتر از سوک برش کامل در خاک نفوذ کرده و آسان تر از آنها کشیده می شود. این سوک ها بهترین نوع سوک برای زمین هایی که مشکل ریشه در آنها وجود ندارند، می باشد. این سوک ها همچنین برای خاک های سنگدار توصیه می شوند تا تماس سوک ها با سنگ های زیر خاک کاهش یابد.

C. سوک های سنگین کار با مکش عمیق

که بهترین نوع سوک برای خاک های زبر، سنگدار و بسیار سخت محسوب می شود. البته این سوک ها از لحاظ عرض کار به دو اندازه برش کامل و برش باریک هم عرضه می شوند و بحث سنگین کاری و تناسب آن با خاک زبر به شکل کلی سوک، شکل و ضخامت نوک و ضخامت کل سوک بستگی دارد.

D. سوک هایی که سطح آنها سخت شده

برای خاک های بسیار زبر توصیه می شوند، زیرا که سوک های معمولی در این خاک ها به سرعت سائیده می شوند.

E. سوک های فوق العاده سنگین کار

برای شرایط فوق العاده سخت توصیه می شود.

F. سوک های گامبو

مخصوص خیش های گامبو ساخته می شوند. نوک بلند این سوک ها به سرعت در خاک نفود کرده و عمق معینی را در خاک های چسبنده گامبو حفظ می کند.

توضیح دو اصطلاح در مورد سوک های گاوآهن

زوایای سوک

سوک های گاوآهن باید دو زاویه مهم داشته باشند تا کارایی مطلوب تر داشته و همین طور توان کمتری مصرف شود. یک زاویه نسبت به دیواره شیار که باعث می شود کفش ها به طور کامل با دیوار شیار تماس نداشته باشند و اصطکاک کمتر شود. یک زاویه هم با کف شیار دارند که باعث می شود سطح زیرین سوک با کف شیار تماس کمتر داشته باشد و نفوذ بهتری در خاک داشته باشند.

عرض کار سوک

دو نوع اندازه در سوک گاوآهن مطرح می شود. یکی طول لبه برنده و دیگری عرض کار هر خیش یا سوک. طول لبه برنده برابر می شود با همان طول خود سوک از نوک تا انتها که به صورت کامل با خاک درگیر است. عرض کار سوک که به صورت عرض کار خیش هم مطرح می شود برابر است با تصویر طول لبه برنده بر راستای عمود بر جهت حرکت گاوآهن، که یک درصدی از طول لبه برنده می شود. عرض کار سوک های گاوآهن معمولا 14 اینچ می باشد که بیشتر در بازار ایران متداول است. بدین ترتیب عرض کار کل یک گاوآهن اگر سه خیش داشته باشد برابر 42 اینچ یا 105 سانتیمتر می شود.

تعدادی از زوایا و ابعاد خیش و سوک در شکل نشان داده شده است