خاکورزی دیم
در این مقاله به بررسی بحث خاک ورزی در مزارع دیم می پردازیم همانطور که اطلاع دارید مزارع دیم یکی از گونه های وسیع و بزرگ از کشت در کشور ما محسوب می شود در کل دو نوع کشاورزی را از لحاظ سبک آب مصرفی می توان تقسیم بندی کرد یک کشاورزی آبیاری شده که در آن با استفاده از منابع آبی مختلف اقدام به آبیاری آنها می کند یک مدل دیگر از سبک آبیاری که گفت شد کشاورزی به دو سبک تقسیم می شود سبک آب بدون آبیاری یا همان دیم می باشد دیم در واقع به این معنی است که انسان در کشت آن آبیاری آن دخیل نمی باشد ولی از لحاظ منابع طبیعی دیگر به آن آب داده می شود.
در ادامه بایستی به این مطلب بپردازیم که کشت دیم چه شاخص ها و ویژگی هایی به صورت کلی دارد البته مستحضرید که در این مقاله آن گنجایش وجود ندارد که به طور مفصل به بحث کشت دیم بپردازیم اما با توجه به نیازی به شناخت کشت دیم داریم ویژگی هایی از آن را که مرتبط با بحث خاص خاک ورزی مخصوصا می باشد بیان می شود.
خاکورزی دیم در آن هدفی دنبال میشود و هدف آن است که بیشترین رطوبت رو برای خاک حفظ کنیم چون بذر برای جوانه زنی نیاز به رطوبت دارد بدون رطوبت جوانه زنی خوبی رو از بذر نمی توانیم توقع داشته باشیم پس بایستی حداقل به هم خوردن خاک در خاکورزی دیم لحاظ شود بدین شکل که خاک کامل به هم نخورد.
در ادامه بحث خاک ورزی بیان می شود که خاک ورزی یعنی حداقل به هم زدن خاک در به هم زدن خاک باید این نکته لحاظ شود که با توجه به اینکه آبیاری دیم مد نظر است خاک زیاد به هم نخورد و زیر و رو نشود این میسر نمی شود مگر اینکه ادواتی که استفاده می شود این ویژگی را داشته باشد یعنی ادوات معمول به خاک ورزی یا ادوات سنتی خاکورزی این کارایی را ندارد و باید از ادوات دیگری استفاده شود در خاک ورزی سنتی که در پی آن هم آبیاری معمولی و انواع روش هایی که انسان دخیل است در آبیاری و به شکل طبیعی نیست از ادوات معمولی مثل گاوآهن، دیسک، چیزل یا چیزل مرکب و این ادوات سنتی استفاده می شود.
ادوات سنتی خاک ورزی اساس کارشان مبتنی بر به هم زدن بیشینه و حداکثری خاک است نتیجه آن خاکی نرم و پودر شده در پی دارد و دلیل اصلی آن هم به دلیل نوع آبیاری که در آن لحاظ می شود می باشد چون باید شرایطی فراهم شود که آب بتواند در آن حرکت کند مثلا اگر آبیاری غرقابی استفاده می شود طبیعتا بایستی خاک به حد کافی نرم و صاف شده باشد که آب بتواند حرکت کرده و به نقاط مختلف زمین برسد.
یا حتی اگر دیگر روش های آبیاری استفاده شود مثل آبیاری جوی پشته ای و یا آبیاری که سطحی باشد مخصوصا به استفاده از ادوات مختلف خاکورزی نیاز است تا در نهایت یک سطح صاف و نرم ایجاد شود این روش خاکورزی هم توان بسیار زیادی از تراکتور می گیرد هم وقت زیادی صرف می شود و هزینه های مختلف سوختی و کارگری را در پی دارد اما در خاک ورزی که در هدف کشت دیم صورت می گیرد کلا بحث و مبنا متفاوت است بحث هدف اصلی خاکورزی آن کاهش به هم ریختن خاک و حفظ رطوبت آن می باشد چون در این نوع خاکورزی نیازی به عبور آب از روی سطح نمی باشد کشت دیم به معنی آبیاری آن توسط باران و نزولات جوی است پس سطح زمین صاف باشد یا پشته و پستی و بلندی متعدد داشته باشد تاثیر خاصی ندارد فقط باید بتوان بذر را در عمق متاسبی از خاک کشت کرد.
در ادامه بحث ماشین آلات خاکورزی مورد نیاز در مزارع دیم به بحث خاص نوع ادواتی که قابل استفاده در این کشت است می رسیم در این نوع کشت بایستی همانطور که اشاره شد ادوات حداقل خاکورزی را داشته باشد یعنی ادواتی استفاده بشود که فقط در همان محدوده بذر خاک را جابجا کرده نرم کرده و بذر را در عمق مناسبی بکارند یا شرایط را آماده کنند که ماشین بعدی بذر را بکارد انواعی از ماشین آلات خاکورزی دیم در ایران وجود دارد که البته میتوان آن را به دو سبک کاری مختلف هم تقسیم کرد یک سبک کاری اول خاک ورزی انجام شده و سپس در مرحله بعد اقدام به کشت می شود اما در انواعی خاک ورزی و کشت توامان و در یک مرحله انجام می پذیرد.
وقتی که در مراحل جدا خاکورزی و کشت انجام شود بدین شکل است که ابتدا از ادواتی مثل کولتیواتور یا خاکورزهای مرکب برای خاک ورزی دیم استفاده می شود کولتیواتور که شکل آن مشخص و اجزای آن تا حد زیادی برای کشاورزان شناخته شده است بدین ترتیب که کولتیواتور از یک شاسی و چند و دو ردیف شاخه تشکیل شده و در هر ردیفی به طور مثال چهار ردیف یا چهار شاخه در جلو و پنج شاخه در عقب یا پنج شاخه در جلو و شش شاخه در عقب از انواع مرسوم کولتیواتورها به حساب می آیند. کلتیواتورها مهمترین ویژگی آن برمی گردد به نوع شاخه یا شنک آن انواعی از شنگ ها یا شاخه ها در کولتیواتورها استفاده می شود شاخه های فنری، شاخه های بلند و بیلچه های آن نیز از ویژگی های خاص کلتیواتور می باشد بیلچه پنج غازی بیلچه کفشکی یا خود بیلچه ای که اصطلاحا گفته می شود از انواع بیلچه های کولتیواتور می باشد.
هر کدام از این بیلچه ها یا پایه ها یا شاخه ها در یک جایی و در یک شرایط خاکی کاربرد دارد. اگر خاک سنگ زیادی داشته باشد میتوان از بیلچه یا از شاخه های فنری و کویلی استفاده کرد اگر در خاک های خشک لازم بود، باید از بیلچه کفشکی استفاده بشود و وقتی که نیاز به عمق کاری بالایی داریم از بیلچه کفشکی یا بیلچه ای استفاده شود. وقتی که نیاز به سطح کاری داریم و بیشتر سطح کار مورد نظر است و همزمان علفهای هرز هم باید قطع شود از بیلچه پنج غازی استفاده می شود تمام اینها مواردی است که در جایگاه خود قابلیت کاربرد دارند اما این از انواع کولتیواتورها که موارد آن و ادوات آن در مقالات دیگر هم بحث شده است. انواع کولتیواتورها در سایت بنوان موجود می باشد که کشاورزان محترم می توانند هم توضیحات آنها را مشاهده و هم متناسب با نیاز خود اقدام به خرید کولتیواتور مدنظر نمایند.
در این نوع کشت که ابتدا خاکورزی و بعد کشت صورت می گیرد نوع دیگری از ادوات خاک ورزی هم وجود دارد که در این نوع ادوات خاک ورزی به آن ماشین های خاکورزی حفاظتی یا خاکورز دیم گفته می شود خاکورز دیم علاوه بر بیلچه ها چند پره دیسک مانند در ادامه و در آخر هم از یک غلتک بهره می برد یعنی خاک ورز دیم دارای سه قسمت است یک شاخه های کلتیواتور مانند دو بشقاب ها یا پره های دیسکی و سوم غلتک هر کدام از اینها وظایفی خاص خود را دارد که در مجموع وظیفه این ادوات خاک ورز را کامل می کنند. شاخه ها در عمق خاک فرو می روند خاک را بالا می آورند و کلوخه خاک و مقاومت خاک را می شکنند و کلوخه هایی را ایجاد می کنند در ادامه پره های دیسکی مقداری کلوخه ها را خرد می کنند و سطح خاک را صافتر و در ادامه غلتک ها این عملیات را تکمیل کرده و به طور کامل سطح خاک نرم کلوخ ها خرد و صاف ایجاد می شود و یک سطح متناسب برای کشت آماده می شود در مرحله بعدی هم از یک کارنده مثل حتی بذرپاش ها یا انواع خطی کارها میتوان برای کشت بذر بر مزارع دیم استفاده کرد.
اما گفتیم دو نوع کشت کلی در کشت دیم وجود دارد که نوع دوم آن اجرای همزمان خاک ورزی و کشت می باشد. در این روش از ماشین آلاتی استفاده می شود که قادر خواهند بود در یک مرحله هم خاک ورزی انجام دهند و کشت را در یک مرحله صورت دهد این نوع خدمات را که زمان کمتری نیاز است برای کشت بذر و همینطور راندمان کاری بالاتری دارند بیشتر در خاکهایی که خشکی بالاتری دارند یا در مساحت های وسیع استفاده می شود چون با یک بار عبور تراکتور در مزرعه میتوان کشت را سامان داد و کشت را انجام داد در این نوع ادوات جلوی آن حتما یکسری کفشک ها یا بیلچه ها برای ایجاد شیار وجود دارد در ادامه بذر از مخزن توسط موزع و لوله های سقوط به درون خاک افتاده و در ادامه از یک پوشاننده برای پوشش خاک روی بذر استفاده می شود بدین ترتیب یک کشت کامل با یک بار عبور ماشین و تراکتور اجرا می شود.