تنظیمات صحیح چیزل برای نتیجه بهتر:

1. تراز طولی: باید با فاصله در سمت راست یا چپ دستگاه بنشینیم، شاسی دستگاه نسبت به زمین باید تراز باشد برای تنظیم از بلند کردن یا کوتاه کردن بازوی وسط تراکتور استفاده میکنیم.
2. تراز عرضی: باید با فاصله پشت چیزل قرار بگیریم، تراکتور و چیزل باید در یک راستا باشند. برای تنظیم از بلند کردن یا کوتاه کردن بازوی جانبی اتصال سه نقطه تراکتور استفاده میکینم.
3. ارتفاع غلتک: آزادی و حرکت عمودی غلتک باید جوری باشد که در زمان فرو رفتن پایه ها در خاک غلطک به زمین فشرده نشود و تحت فشار نباشد، بلکه مقداری آزادی حرکت در جهت عمودی داشته باشد برای تنظیم از دو پین که روی چیزل قرار داره استفاده میکینم.
4. فاصله چرخ های تراکتور: باید پایه های کناری ردیف پشت چیزل، دقیقا در مرکز چرخ های عقب تراکتور باشد تا هنگام دور زدن و برگشت، چرخ ها روی زمین شخم خورده حرکت نکند و باعث فشردگی خاک نشود.

اگر قدرت مصرفی در چیزل زیاد بود چه کار کنیم؟

در مواردی اتفاق می افتد که توان مصرفی چیزل یا توانی که از تراکتور میگیرد بیشتر از حالت معمول است که خود اپراتور هم متوجه می شود که فشار زیادی در هنگام کار با چیزل بر روی تراکتور است.
این مشکل چند دلیل می تواند داشته باشد که در ادامه هم علت مشکل و هم راه حل آن ارائه می شود.
1- اولین دلیلی که می تواند وجود داشته باشد عمق کار زیاد است. یعنی عمق کاری چیزل بیش از حد است و از عمق کاری تعریف شده برای چیزل که 20 سانتیمتر است بیشتر است. چیزل کلا وسیله ای نیست که عمق زیادی داشته باشد. بعضا از چیزل به عنوان زیرشکن استفاده می شود که همیشه درست نیست. هر موقع به این نتیجه رسیدیم که لایه های زیرین خاک مخصوصا بر اثر استفاده از گاوآهن برگرداندار فشرده و سخت شده می توان عمق چیزل را بیشتر کرد و حتی تا 45 سانتیمتر هم پایین برد ولی همیشه نباید به این شکل باشد بلکه باید در حالت معمولی همان عمق 20 الی 30 سانتیمتر را رعایت کرد. عمق شخم بیش از حد تأثیری بر کشت بذر ندارد چرا که عمق مناسب برای بذر همان چند سانتیمتر سطحی خاک است علاوه بر اینها خاکورزی عمیق همیشه مطلوب نیست بلکه بر افزایش مصرف آب هم تأثیر می گذارد.
2- دلیل بعدی میتواند این باشد که اصلا اندازه دستگاه با توان تراکتور منطبق نیست. بدین معنی که گاوآهن چیزل عرض زیادی دارد و در نتیجه توان زیادی لازم دارد. اگر دلیل مشکل این بود، دو راه حل برای ما وجود دارد، راه حل اول اینکه اگر تراکتور با توان بیشتری در دسترس دارد از تراکتور بزرگتر استفاده کند یا اینکه یک چیزل کوچکتر انتخاب کند. چیزل های معمول در بازار سه شاخه، پنج شاخه، هفت شاخه و یازده شاخه هستند. که در دو ردیف روی شاسی بسته می شوند. به طور مثال اگر تراکتور از کشش هفت شاخه عاجز بود باید چیزل پنج شاخه را انتخاب کرد و همینطور در تعداد شاخه های دیگر هم عمل می شود.
3- دلیل دیگری که مشکل مطرح شده در این عنوان می تواند داشته باشد آنکه ممکن است نوع تیغه با عمق کار مطابقت نداشته باشد. برای حل این مشکل باید توجه داشته که نوع قلمی برای عمق زیاد استفاده شود و انواع پنجه غازی بیلچه ای برای عمق کم استفاده شود. اگر باله داشته باشد و عرض تیغه زیاد باشد برای عمق کم و اگر عرض تیغه کمتر باشد برای عمق بیشتر مناسب است. یا اینکه اگر چیزل مرکب است قسمت غلطک آن را باز کند و فقط با قسمت چیزل کار کند. ضمن اینکه هر گونه گل چسبی و علف هرز و خاک هم اگر به پایه های چیزل چسبیده باشد پاک و تمیز کند تا به راحتی و سبکی در خاک نفوذ کند و عملیات خاکورزی را انجام دهد.
4- دلیل دیگر این مشکل می تواند این باشد که تیغه ها کند شده اند و به راحتی خاک را برش نمی دهند. یا مثلا تیغه¬ها دچار لب پریدگی شده اند. در این گونه موارد یا باید تیغه ها را تیز کرد یا اینکه تیغه ها را تعویض کرد. همیشه تیغه ها یا سوک ها چیزل را چک کنید تا در وضعیت بهینه و تمیز و تیز باشد و حتی اگر ساییده هم شده باشد آن را تعویض کنید چون ساییدگی با کوچک شدن همراه است با چشم هم قابل رؤیت و تشخیص می باشد.

چیزل باله دار یا بدون باله؟ کدام بهتره؟

دو مدل چیزل یا چیزل مرکب بیشتر در ایران رایج است. یک مدل چیزل مرکب در پایین شاخه دو باله در جهت عرضی وجود دارد مطابق شکل 2 و در دیگری این باله وجود ندارد مطابق شکل 3. البته معمولا باله ها با پیچ به پایه بسته می شود و بدون باله جای پیچ را دارد و در زمین های نرم، می توان باله را به چیزل اضافه کرد. این باله ها منجر به افزایش عرض کار چیزل می شود که همانطور که اشاره شد منجر به افزایش توان مصرفی می شود.

شکل 2. چیزل مرکب با باله C شکل.

مزایای استفاده از باله در چیزل مرکب
1- به هم پوشانی بهتر شاخه ها کمک می کند و فضای خالی بین دو شاخه را پوشش می دهد بدین ترتیب می توانیم مطمئن باشیم که فضای 30 سانتیمتری بین شاخه های متوالی را به طور کامل تحت تأثیر قرار می دهد و خاک را می شکافد و خرد می کند. البته با توجه به طراحی و محل قرار گیری باله، این کار را در عمق کم انجام می دهد. بدین ترتیب یک عرض پیوسته را تحت تأثیر قرار می دهد.
2- چون عرض بیشتری از خاک به طور مستقیم با ابزار خاکورز در تماس است کلوخ ها شکسته شده و کوچکتری بر جای می گذارد و در ادامه غلتک کار راحت تری برای خرد کردن کلوخ ها بر عهده دارد و در نتیجه گیری کل دستگاه سطح صافتری بر جای می گذارد.

شکل 3. چیزل مرکب بدون باله

3- یک مزیت دیگر که نوع باله دار دارد آن است که به جهت استفاده از باله، می توان فاصله بین شاخه را بیشتر از 30 سانتیمتر تا 40 سانتیمتر اعمال کرد که در نتیجه منجر با افزایش عرض کار می شود و عملیات در زمان کمتری انجام می شود.
دو نوع باله هم برای چیزل باله دار وجود دارد که در انواع C شکل و L شکل هستند. نوع C برای زمین های سخت تر و سفت تر مناسب تر هستند و توان کمتری از تراکتور می گیرند. نوع L در شکل 4 مشاهده می شود.

شکل 4. چیزل مرکب با باله L شکل.

معایب استفاده از باله در چیزل مرکب
1- اولین مشکل استفاده از باله این است که وجود باله مانع می شود تا شاخه به طور کامل در خاک نفوذ کند مگر اینکه یک فشار مضاعف و توان مضاعف از تراکتور گرفته شود که اگر محدودیت توان تراکتور داشته باشیم مشکل ساز می شود.
2- دومین عیب این بحث آن است که در عرض و عمق یکسان توان بیشتر از تراکتور می گیرد و به تراکتور فشار بیشتری وارد می شود چون عرض کار بیشتری دارد و بیشتر با خاک درگیر می شود. بنابراین چیزل مرکب باله دار به توان بیشتری احتیاج دارد.

نتیجه گیری کلی آن است که ضمن اینکه کشاورز را در جریان کامل مزایا و معایب هر کدام قرار دهیم، توصیه می شود در صورتی که تراکتور قدرتمند در اختیار دارد می تواند از چیزل مرکب باله دار استفاده کند در باله دار هم اگر نوع C باشد چون فشار کمتری به تراکتور می آید بهتر است.

نفوذ غیر یکنواخت شاخه های چیزل

شاخه های چیزل باید همه به طور یکسان و هماهنگ به درون خاک نفوذ کنند. البته ردیف جلو در چیزل ها چون در خاک دست نخورده نفوذ می کنند فشار بیشتری را متحمل می شوند و در نتیجه تعداد پایه یا شاخه در ردیف جلو بیشتر است. ردیف جلو در چیزل و چیزل مرکب به تعداد یک شاخه، از ردیف عقب بیشتر دارد.
1- نقوذ غیر یکنواخت در جهت طول در این حالت گاوآهن تراز طولی نیست و برای چیزل های سوار که به اتصال سه نقطه هیدرولیک متصل می شوند باید با تنظیم طول بازوی میانی هیدرولیک انجام شود. اگر ردیف جلویی بیشتر از عقبی نفوذ می کرد باید طول بازوی هیدرولیک را زیاد کرد و اگر ردیف جلویی کمتر نفوذ می کرد باید طول وسط هیدرولیک را کم کرد.
2- اگر نفوذ غیر یکنواخت در جهت عرض بود، دراین حالت باید تراز عرضی را برقرار کرد. در گاوآهن سوار با تغییر طول بازوی رابط هیدرولیک سمت راست این کار انجام می شود. در نفوذ غیر یکنواخت در جهت عرض، چیزل اصطلاحا یک وری شده و به یک طرف متمایل می شود که ناشی از تراز نبودن عرضی چیزل است و این مورد حتما باید بررسی شود.

وقتی در چیزل گرفتگی مکرر با بقایای گیاهی اتفاق می افتد، چه کار کنیم؟

چیزل یا چیزل مرکب جزء ادواتی است که بقایا را تا درصد قابل توجهی روی سطح خاک حفظ می کند. این ویژگی یکی از محاسن و تفاوت های چیزل با گاوآهن برگرداندار می باشد چرا که گاوآهن خاک را به طور کامل برگردان می کند، هیچ بقایایی یا علف هرزی روی سطح زمین باقی نمی گذارد. اما چیزل چون خاک را برگردان نمی کند و خاک را شکاف می دهد و شاخه های آن از بین خاک عبور می کند و خاک را به صورت محدودتر از گاوآهن به اطراف می ریزد. وجود بقایا روی سطح خاک باعث می شود که آب باران بهتر جذب خاک شود و روانآب ایجاد نشود ضمن اینکه تجزیه تدریجی بقایای گیاهی روی سطح خاک منجر می شود تا در یک سطح و عمق کم در دسترس برای گیاه، مواد و ترکیبات آلی بیشتر شود و باعث تقویت و تغذیه خاک و گیاه می شود. اما بقایای زیادی و بیش از حد منجر می شود که بین شاخه های چیزل گرفتگی ایجاد شود، این مشکل باعث می شود جریان خاک و بقایا بین شاخه ها به طور کامل اتفاق نیفتد، بقایا از روی سطح جمع شود (حالت جارو کردن زمین اتفاق بیفتد) و نفوذ شاخه درون خاک با مشکل مواجه شود و حتی منجر به جابجایی و ایجاد پستی بلندی در حین شخم زنی شود.
عیب فوق دو دلیل می تواند داشته باشد که در ادامه به بررسی و ارانه راه حل هر کدام می پردازیم؛
1- آرایش نا مطلوب شاخه ها. آرایش نامطلوب چند معنی می دهد. حالت اول این که فاصله شاخه ها از هم کم است. البته فاصله استاندارد شاخه ها 30 سانتیمتر است اگر از این فاصله کمتر بود باید به این فاصله برسد اگر با همین فاصله هم گرفتگی ایجاد می کرد باید در حدی که گرفتگی برطرف شود فاصله را به طور مساوی بین شاخه ها از 30 هم بیشتر کرد البته باید توجه داشت که هم قرینه بودن پشت تراکتور حفظ شود و هم جنبه خاکورزی چیزل به هم نخورد. چون اگر فاصله زیاد باشد احتمالا مقداری از سطح شخم نخورد.
بحث آرایش شاخه بدین معنی هم می تواند باشد که شاخه های جلویی در وسط فاصله بین دو شاخه عقبی قرار نگیرد و به عبارتی فاصله عرضی شاخه های جلویی از عقبی 15 سانتیمتر به طور منظم برای همه شاخه ها نباشد. در یک جا مثلا فاصله 12 سانتیمتر و در طرف دیگر 18 سانتیمتر باشد.
2- دلیل دوم می تواند این باشد که واقعا بقایای سطحی خیلی زیاد است که در این مورد با دیسک یا وسیله دیگری بقایا خرد شود. این دیسک زنی چون با هدف خرد کردن بقایا انجام می شود باید سطحی و در عمق کم انجام شود. حتی در صورتی که بقایا قابل استفاده برای دام باشد می توان قبل از شخم با مور بریده شود و سپس با بیلر یا پرس بسته بندی شود تا برای مصرف دام آماده گردد.

منابع
1- منصوری راد، داوود؛ تراکتورها و ماشین های کشاورزی؛ چاپ سوم؛ 1372
2- بهروزی لار، منصور؛ مدیریت تراکتور و ماشین های کشاورزی؛ چاپ سوم؛ 1380
3- شفیعی، سید احمد؛ ماشین های خاکورزی؛ چاپ اول؛ 1374